Қазақстанда асырап алушылар сәбилерді балалар үйіне жиі қайтаратын болған

Cол жылдары сәбилерді тастап кету, ата-ана құқығынан айыру және тағы басқа жағдайлар аз болған. Бірақ бала асырап алу және патронаттық тәрбиелеу жүйесі жылдар бойына жақсы жаққа айтарлықтай өзгерістер әкелген жоқ. Қазақстан жетімсіз ел болған жоқ. Пандемия жылдарында бала асырап алуға немесе қамқоршы болғысы келетіндердің саны айтарлықтай азайды. Сонымен қатар отбасыларға үгіт-насихат және консультативтік қолдау көрсетілсе де, елімізде орта жетімдік статистикасы көбейді. 2017–2021 жылдары асырап алынған немесе қамқоршылыққа алынған сәбилердің балалар үйіне қайтарылған саны 64% өсті. Бес жыл ата-анасыз қалған кішкентай қазақстандықтар санының статистикасы жыл сайын тұрақты түрде төмендегенін көрсетті. Егер 2017 жылы ҚР Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша кәмелетке толмаған 27,3 мың бала жетім деп танылса, 2021 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш 4 мыңнан астамға, яғни 22,7 мың адамға азайды. Олардың 80%-дан астамы, яғни 18,6 мың бала отбасында тұрады.

Жаңа үйге барған балалардың құқықтық жағдайы бөлек. Ең аз асырап алынғандар – 178 адам (1%-дан аз). Негізінен қазақстандықтар жетім балаларға қорғаншылық пен қамқоршылық (89,1%) немесе патронат (9,8%) ұйымдастырады. Бұл бірнеше нәрсеге байланысты. Атап айтқанда, балаларды туыстары (тәтесі, әжесі, т.б.) алып кетудің этикалық аспектісі бар және әр отбасы мүшесінің белгілі бір мәртебесі болады. Құқықтық нәрселер өте маңызды: көптеген әлеуметтік жетімдердің ата-аналары құқықтарынан айырылған жоқ, сондықтан мұндай кәмелетке толмаған балаларды асырап алуға болмайды, бірақ олар патронаттық болуы мүмкін. Қаржы мәселесі де маңызды. Патронаттық тәрбиеге алынған бала үшін мемлекет ата-анасына ай сайынғы жәрдемақы мен тамағы мен киіміне жәрдемақы төлейді. Бұл орташа және төмен табысы бар патронаттық отбасыларға көмектеседі. Жетім балаларды отбасына орналастыру динамикасы бұл әлеуметтік фактордың елдегі экономикалық дағдарысқа қаншалықты тәуелді екенін көрсетеді. Пандемияның басталуы көптеген әлеуетті асырап алушылар мен қамқоршылар үшін тосқауыл болды. Дәл 2020 жылы жетім балалардың саны екі есеге дерлік қысқарды (880-ден 461 адамға дейін). Әрине, карантин шектеулері де әсер етті. 2021 жылдың соңына дейін бұрынғы жағдай әлі қалпына келген жоқ.